*आर्षमतविमर्शिनी नामक श्रीशबरस्वामीं कृत पूर्वमीमांसा भाष्य यावरील सप्तखंडात्मक टीका*

*आर्षमतविमर्शिनी नामक श्रीशबरस्वामीं कृत पूर्वमीमांसा भाष्य यावरील सप्त खंडात्मकटीका* कर्ता - पदवाक्यप्रमाणज्ञ महामहोपाध्याय पंडित श्रीयुधिष्ठिर मीमांसक

गेली दोन वर्षे जिचा शोध घेत होतो, ती ग्रंथमालिका आज प्राप्त झाली ! काही गोष्ट ईश्वरकृपेनेच लाभतात ! दोन वर्षांपूर्वी आम्ही उपरोक्त वैदिक विद्वान पदवाक्यप्रमाणज्ञ महामहोपाध्याय पंडित श्रीयुधिष्ठिरजी मीमांसक जयंतीविशेष निमित्त एक लेख लिहिला होता. आमच्या ब्लॉगवर आणि इथे मुखपुस्तिकेवरही तो आहे. मागील वर्षी २२ सप्टेंबरला पुनर्प्रकाशित आहे. त्यामध्ये आम्ही वंदनीय पंडितजींनी पूर्वमीमांसेवरील जे श्रीशबरमुनीकृत आर्षभाष्य आहे, त्यावरील त्यांनीच रचलेल्या सप्तखंडात्मक आर्षमतविमर्शिनी नामक टीकेचा उल्लेख केला होता. षटदर्शनांचे प्रामाणिक अध्ययन करायचे असेल तर त्यावरील प्राचीन अशी आर्षभाष्ये अभ्यासायला हवीत, हा महर्षी श्रीमद्दयानंद यांनी मांडलेला सिद्धांत आम्हांस पटणारा असल्यामुळे आप्तवाक्य प्रमाण मानून पूर्वमीमांसेच्या दृष्टीने श्रीशबरस्वामींचे भाष्य हे महर्षींनी आर्ष मानले आहे. अर्थात त्यातही जो भाग वेदानुकूल तोच ग्राह्य ! आप्तांचे वाक्य हे वेदानुकूल असेल तरंच ग्राह्य ! सुदैवाने श्रीशबरमुनींचे हे भाष्य पूर्ण संस्कृतमध्ये आम्हांस द्विखंडात्मक प्राप्तही झाले होते. पण हा विषय आमच्या एकूणच बुद्धीच्या बाहेरचा असल्याने ते केवळ संग्राह्य करून ठेवले होते. ज्यांनी पूर्वमीमांसेचे काहीसे अध्ययन केलं असेल किंवा ज्यांना पूर्वमीमांसेचा काहीसा परिचय जरी असेल, तरी त्यांना हे ज्ञात असेल की महर्षी श्रीजैमिनींच्या पूर्वमीमांसेवर मूळ श्रीशबरमुनींचे भाष्य असून त्यावर पुढे वेदोध्दारक श्रीकुमारिल भट्टपादांनी आणखी विस्तृत भाष्य करण्याचा प्रयत्न केला. परंतु ते भाष्यही ते पूर्ण करू शकले नाहीत. पुढे पूर्वमीमांसेत इतर संप्रदायांची मतेही निर्माण झाली काळाच्या ओघाने ! आणि त्यामुळे मूळ महर्षी श्रीजैमिनी प्रणित ह्या वैदिक दर्शनाचे संबंधी काही भ्रमही निर्माण झाले ! त्यावर विस्ताराने संवाद करण्याचे हे स्थळ नसल्याने केवळ इतकेच सांगून हा विषय मांडतो की उपरोक्त लेखक श्रीपंडितजींना ह्यासंबंधी विस्तृत विवेचन करण्याचे अंतःकरणामध्ये सतत वाटू लागले ! अर्थात हा सर्व विषय प्रत्यक्ष गुरुमुखातून अध्ययन करण्याचा अर्थात संप्रदायपूर्वक वेदाध्ययन ज्याला आम्ही म्हणतो, तसा प्रत्यक्ष अधिकारी गुरुमुखातून श्रवण करण्याचा असल्याने श्रीपंडितजींनी सनातनी परंपरेतले तत्कालीन पूर्वमीमांसेचे सूर्य गणले जाणारे असे काशीस्थ श्री चिन्नास्वामी शास्त्री ह्यांच्याकडून पूर्वमीमांसेचे विधिवत अध्ययन केले ! प्रथम खंडामध्ये पंडितजींनी येविषयीं विस्ताराने लिहिले आहे. अर्थात आम्ही मागे पंडितजींचा ह्यावरील एक लेख वाचला होता, ज्यामध्ये त्यांनी त्यांच्या आपल्या ह्या वंदनीय गुरूंच्या देहावसानासंबंधीच्या श्रद्धांजलीपर लेखामध्ये आपल्या गुरूंचा गौरवपूर्वक उल्लेख केला आहे. अधिक माहितीसाठी वेदवाणी नामक काशीहून प्रकाशित होणारे एक अत्यंत अभ्यासपूर्ण असे मासिक ज्यामध्ये हा लेख आपणांस वाचण्यांस प्राप्त होईल. वेदवाणी - काशी भाद्रपद संवत २०१३, सप्टेंबर १९५६ वर्ष ८, अंक ११ https://archive.org/details/finalbook5/page/n1296/mode/1up ह्यामध्ये पृष्ठक्रमांक २३ पासून पंडितजींचा आपले गुरु श्रीचिन्नास्वामी यांच्याविषयी सविस्तर लेख आहे. जिज्ञासूंनी तो वाचावा ही विनंती ! *काशीमध्ये राहूनच त्यांनी सनातनी विद्वानांकडून मीमांसाशास्त्राचे केलेलं अध्ययन* पूर्वमीमांसेतला तत्कालीन सूर्य अशी ज्यांची ख्याती होती असे महामहोपाध्याय पंडित अ. चिन्नास्वामी शास्त्री तथा पंडित पट्टाभिराम शास्त्री नामक सनातनी परंपरेतल्या व आर्य समाजाशी काही विधेयांत तात्विक विरोध असलेल्या विचारधारेतल्या मीमांंसकांकडून ह्या शास्त्राचे गहन अध्ययन केल्यामुळे त्यांचा ह्या शास्त्राविषयीचा अधिकार होता. आश्चर्य म्हणजे याच पंडित अ. चिन्ना स्वामींनी काशीच्या बनारस हिंदू विश्वविद्यापीठामध्ये स्त्रियांना वेदांच्या शिक्षणाचा अधिकार सनातनी असूनही प्रदान केला होता. काशीमध्ये त्यांच्या ह्या निर्णयाने त्यावेळी गोंधळही उडाला होता. असो तो स्वतंत्र विषय ! तर आता पदवाक्यप्रमाणज्ञ म्हणजे काय ??? पद म्हणजे व्याकरणाचे पद वाक्य म्हणजे पूर्वमीमांसेचे वाक्य प्रमाण म्हणजे न्यायशास्त्राचे प्रमाण व्याकरणन्यायमीमांसादिषु शास्त्रेषु परिणतः इति हेतोः "पदवाक्यप्रमाणज्ञ" इति! संक्षेपात सांगायचे तर ज्या मनुष्याने संप्रदायपूर्वक अर्थात अधिकारी गुरुमुखातून कैक वर्षे ह्या तीन विषयांवर अध्ययन केलेले असून ज्याला त्या विषयांमध्ये विशेष गती आहे, अशी व्यक्ती पदवाक्यप्रमाणज्ञ गणली जाते ! अशा उपाधीने गौरविली गेलेली अत्यंत थोडीच मंडळी सांप्रत समयी तर आहेतच, पण त्यावेळीही ती अत्यल्पच होती संख्येने ! असो ! तर पंडितजींचे ह्या शबरभाष्यावरील हे सप्तखंडात्मक हिंदी भाष्य प्राप्त होणे हे आम्हांस अत्यंत आनंददायक तर आहेच पण त्या ईश्वराचे अनंत उपकार आणि हे स्कॅन करणाऱ्या आमच्या आर्यसमाजी बांधवांचे महदुपकार अशा कृतज्ञ बुद्धीने आम्हांस उपकृत करणारे आहे ! याचा तृतीय खंड मात्र स्कॅन नाहीये. तो झाला की त्याचाही धागा जोडेनच ! मीमांसा दर्शन पर शबर स्वामी कृत भाष्य: खण्ड-१,२,४,५,६,७ कुल आकार- ३८५ MB

https://drive.google.com/folderview?id=1RchHldmKyM4mOktosD-EYOd0S6CeGLHt एका मर्यादेची जाणीव आम्हांस ह्याची जाणीव आहे की ही सर्व शास्त्रे ही प्रत्यक्ष गुरुमुखातून अर्थात संप्रदायपूर्वक श्रवण करून समजून घ्यायची आहेत. आणि ह्यासाठी लागणारा कालावधी आणि श्रमही हे केवळ सद्भाग्याने प्राप्त होणारे आहे. ते भाग्य आम्हांस कधी प्राप्त होईल तो ईश्वरंच जाणे ! पण निदान काही संकल्पना स्पष्ट होण्यासाठी ह्या ग्रंथांची आवश्यकता निश्चित आहे! इथे जाता जाता एक सांगावेसे वाटते ! पुण्यश्लोक छत्रपती श्रीशिवाजी महाराज, श्रीगागाभट्ट आणि पूर्वमीमांसा सांगण्यांस काहीसा आनंद आणि समाधनही वाटते की ह्या पूर्वमीमांसेशी उपरोक्त शब्दांचा घनिष्ट संबंध आहे. कारण छत्रपती घराणे हे मुळात वेदनिष्ठ तर होतेच आणि म्हणून संस्कृत भाषेविषयी छत्रपती घराण्याची निष्ठा हा स्वतंत्र चिंतनाचा विषय असला तरी इथे केवळ इतकेच सांगणे आहे की स्वतः श्रीकुमारिलभट्टपादांचे हे अपूर्ण राहिलेले कार्य करायची मनीषा श्रीगागाभट्टांच्या मनीही होती. इतकेच काय प्रत्यक्ष श्रीशिवप्रभुंनाही ही लालसा होती असे स्पष्ट प्रमाण उपलब्ध आहे. येविषयी विस्तृत विवेचन पुढील लेखामध्ये करूच ! तोपर्यंत अलमतिविस्तरेण बुद्धिमद्वर्य्येषु। भवदीय, पाखण्ड खण्डिणी #पूर्वमीमांसा_श्रीशबरमुनी_श्रीकुमारिल_भट्टपाद_पंडित_श्रीयुधिष्ठिर_मीमांसक_श्रीगागाभट्ट_छत्रपती_श्रीशिवाजीमहाराज